چطور می‌توان ساختمان‌هایی طراحی کرد که بیشترین میزان سازگاری را از هر نظر با پیرامون خود داشته باشند؟ “معماری زمینه گرا” یا Contextual Architecture پاسخی به این نیاز است. این نوع معماری، فرمول یا سبک خاصی ندارد و بسته به شرایط و موقعیت‌های مختلف، می‌تواند از اصول متفاوتی پیروی کند. به عبارت دیگر، هدف این نوع معماری، تقویت هویت و پایداری یک منطقه است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می‌شویم.
این مطلب به کمک کارشناسان تیم انجام پروژه معماری جمع آوری شده تا با بررسی ویژگی‌های معماری زمینه گرا به شما نشان دهد چطور در ساخت و ساز می‌توان به هماهنگی، ارتباط و نوآوری دست یافت و از آن نهایت بهره را برد.
اصول و ویژگی‌های معماری زمینه‌گرا
معماری زمینه گرا بازتابی از محیط پیرامون و احترام به آن است. برای مثال، یک محیط شهری را در نظر بگیرید که با وجود ساختمان‌های متعدد، قرار است ساختمان دیگری در آن قد علم کند. در رویکرد معماری زمینه گرا، معمار در چنین شرایطی به طراحی‌ای فکر می‌کند که هم با بافت موجود هماهنگ باشد، هم تجربه ارتباط شهروندان با محیط را ارتقاء دهد. این طراحی دقیقا مقابل رویکردی است که صرفاً به دنبال برجسته بودن طراحی و نادیده گرفتن ارتباط آن با محیط است.
در ادامه، به بررسی اصول و ویژگی‌های کلیدی رویکرد زمینه گرا در معماری می‌پردازیم:
هماهنگی با محیط طبیعی
اصل اول تطابق و هماهنگی طراحی با ویژگی‌های طبیعی محل پروژه است. توپوگرافی، اقلیم، نور خورشید، جهت وزش باد و قرارگیری مناظر طبیعی در این مرحله مورد توجه قرار می‌گیرند. مثال واضح، طراحی خانه‌های کوهستانی است که در آن‌ها استفاده از فرم‌های متنوع و مصالح طبیعی مانند سنگ و چوب به منظور ایجاد هماهنگی با مناظر اطراف رایج است.
استفاده از مصالح محلی و طبیعی
اگر معماران در طراحی و ساخت بناها از مصالح بومی استفاده کنند، هم در راستای کاهش هزینه‌ها و مصرف انرژی گام برداشته‌اند، هم در حفظ هویت فرهنگی منطقه کوشیده‌اند. این کار به ایجاد ارتباطی عمیق‌تر میان بنا و محیط اطراف هم منجر می‌شود.
توجه به زمینه فرهنگی و تاریخی
معماری زمینه گرا تاریخچه و فرهنگ محلی یک منطقه را ارزشمند می‌داند و سعی در ایجاد سازه‌هایی دارد که با بافت تاریخی و فرهنگی منطقه همخوانی داشته باشند. استفاده از الگوهای معماری سنتی یا ادغام عناصر فرهنگی در طراحی از جمله روش‌های رایج توجه به بافت حاکم بر منطقه است.
طراحی با توجه به نیازهای اجتماعی
در معماری زمینه گرا، جامعه محلی نقش مهمی بازی می‌کنند. نیازها و خواسته‌های ساکنین، طراحی فضاهای عمومی مفید و تسهیل دسترسی به این فضاها برای اقشار مختلف تعامل اجتماعی را تقویت کرده و به بهبود کیفیت زندگی در آن منطقه کمک می‌کند.
پایداری و کارایی انرژی
آنچه معماری زمینه گرا را از سایر انواع معماری متمایز می‌کند، این است که در این نوع طراحی، بافت پیرامون فقط یک جنبه فرعی نیست. به عبارت دیگر، ساختمان‌ها با هدف سازگاری با دیگر اجزای محیط طراحی و ساخته می‌شوند. از این رو، با بهره‌گیری از منابع طبیعی مانند نور خورشید و باد، این نوع معماری سعی در کاهش مصرف انرژی و افزایش پایداری دارد.
چنانچه پیش از این اشاره شد، شرایط اقلیمی محیط شناسایی و بررسی شده و طراحی پنجره‌ها و بالکن‌ها بر اساس آن‌ها انجام می‌شود. به این ترتیب، از نور طبیعی بهره‌برداری شده و در عین حال از گرمای بیش از حد جلوگیری می‌شود.
ارتباط میان فضاهای داخلی و خارجی
ایجاد پیوندی معنادار و هدفمند بین فضای داخلی و محیط‌های بیرونی ساختمان از دیگر ویژگی‌های معماری زمینه‌گرا است. این موضوع می‌تواند از طریق استفاده از پنجره‌های بزرگ، طراحی بالکن‌های کاربردی و فضاهای نیمه باز صورت گیرد که به ساکنان امکان می‌دهند با محیط اطراف در ارتباط و تعامل باشند.
از جمع‌بندی این ویژگی‌ها می‌توان به این نتیجه دست یافت که هدف معماری زمینه گرا این است که با خلق یک سری ارزش‌ها، از سبک‌های رایج معماری فراتر رود و به سازه‌ها ارزش افزوده‌ای ببخشد.
تفاوت‌های معماری زمینه گرا با معماری بومی و مدرن چیست؟
از آنجا که معماری زمینه گرا هنوز جایگاه خود را در کشورهای مختلف پیدا نکرده است، عده زیادی آن را با معماری سبز، معماری بومی و حتی سبک‌هایی از معماری مدرن یکسان یا مشابه می‌دانند. در ادامه به تفاوت معماری زمینه گرا با معماری مدرن و سایر سبک‌ها می‌پردازیم.
تفاوت معماری زمینه گرا با معماری بومی (Vernacular Architecture)
در معماری بومی، معمولا بومیان یک منطقه بدون دخالت طراحان حرفه‌ای و با مصالح موجود در منطقه، اقدام به ساخت و ساز می‌کنند. این کار، ناگزیر بازتابی از فرهنگ سنتی منطقه در ساختار آن منطقه است و عموما اهداف دیگری پشت آن نیستند.
در مقابل، معماری زمینه گرا با دانش معماران حرفه‌ای پایه‌گذاری شده و تمام جنبه‌های اقلیمی، فرهنگی، تاریخی و حتی اجتماعی یک منطقه را در طراحی داخلی می‌کند. هدف معماری زمینه گرا که می‌تواند از معماری بومی هم الهام بگیرد، ساختن بناهای سازگار با محیط پیرامون است که از تکنولوژی‌ها و مصالح مدرن نیز بهره گرفته و به نوآوری ختم می‌شود.
تفاوت معماری زمینه گرا با معماری مدرن (Modern Architecture)
معماری مدرن که از جریان‌های اوایل قرن بیستم به بعد است، با تاکید روی اصولی مانند سادگی و عملکردگرایی، به دنبال طراحی‌های هدفمند و به دور از تزئینات غیرضروری است. این سبک محبوب، با استفاده از مصالح صنعتی مانند فولاد و بتن ساختارهایی طراحی و ایجاد می‌کند که بر کارایی تمرکز داشته باشند و سازگاری آن‌ها با محیط اطرافشان و زمینه‌های فرهنگی موجود را در اولویت‌های بعدی قرار می‌دهد. تفاوت معماری زمینه گرا با معماری مدرن در همین اولویت‌هاست. معماری زمینه گرا ممکن است در استفاده از مصالح یا نوآوری‌ها گاهی شبیه به سبک مدرن عمل کند، اما در وهله اول سعی در ایجاد تعادل میان نوآوری و هماهنگی با محیط دارد و قبل از هر اقدامی ویژگی‌های خاص هر مکان را ارزیابی می‌کند.
برای آشنایی با سبک های بیشتر معماری مقالات معماری بیونیک و معماری اسلامی را مطالعه کنید.
معماری زمینه گرا؛ همه چیز در خدمت محیط
در ساده‌ترین تعریف معماری زمینه گرا می‌توان آن را مجموعه‌ای از طرح‌ها و مصالح دانست که به بهترین شکل بازتاب‌دهنده محیط پروژه هستند. هدف معماری زمینه گرا طراحی و انجام هر اقدامی است که ویژگی‌های ذاتی مکان را حفظ یا تقویت می‌کند. این مبحث، در زندگی مدرن و بافت‌های شهری با چالش‌ها و موانعی روبروست که ممکن است اجرای آن را غیرممکن کنند؛ با این حال همچنان می‌تواند راه حلی هوشمندانه برای خلق فضاهایی معنادار، انسان‌محور و هماهنگ با محیط باشد.
منابع:
